Thứ Ba, 26 tháng 7, 2022

20220727. BÀN VỀ VAI TRÒ TẦM NHÌN CỦA NGƯỜI LÃNH ĐẠO

ĐIỂM BÁO MẠNG


LÃNH ĐẠO VÀ TẦM NHÌN

HIỆU MINH/ TBKTSG 25-7-2022

(KTSG) – Quyền Bộ trưởng Bộ Y tế mới đang gây sự chú ý do không có chuyên môn về y tế, vì sợ rằng không biết về vaccine hay đọc bệnh án thì sao điều hành được một bộ toàn chuyên gia y tế. Phong thanh về tân Chủ tịch thành phố Hà Nội cũng vậy, kiểu như nếu không phải người Hà Nội sao quản lý được thủ đô. Tất cả chỉ là cảm tính của mỗi người, đúng có, sai có…

Chủ tịch Ngân hàng Thế giới James Wolfensohn với tầm nhìn toàn cầu

Thời làm cho Ngân hàng Thế giới (WB) từ năm 1995-2015, cả ở Hà Nội và Washington DC, tôi chứng kiến ông Chủ tịch WB James Wolfensohn thể hiện tầm nhìn ra sao trong nhiệm kỳ 10 năm từ 1995-2005, là chủ tịch thứ 3 làm hai nhiệm kỳ liên tiếp, chỉ sau hai ông Eugene R. Black và Robert McNamara.

Khi vào WB được vài tuần (tháng 7-1995), ông James Wolfensohn thăm hơn 30 nước châu Phi, châu Á, Mỹ Latinh vay vốn của WB xem họ làm ăn ra sao và phương thức WB quản lý nguồn vốn được thực hiện như thế nào. Ông phát hiện cách mà WB hoạt động mang hơi hướng tập trung hóa tại đại bản doanh (headquarter – HQ), nghĩa là nhân viên đi về giữa các nước, thăm dự án WB, gặp gỡ quan chức sở tại, đánh giá và bay về Mỹ viết báo cáo hàng trăm trang trong khách sạn 5 sao với vé máy bay hạng thương gia. Những kiến thức chuyên môn sâu về dự án của nước sở tại bị bỏ qua.

Đó là chưa kể có dự án chỉ thực hiện trên giấy, ông tới thăm cái cầu do vốn WB tài trợ thì chả có cái cầu nào. Đó là corruption – tham nhũng mà ông gọi là bệnh ung thư trong vay vốn để phát triển. Những khẩu hiệu như đấu tranh chống đói nghèo, chống tham nhũng do ông khởi xướng đều mang tính toàn cầu sau đó.

Việc giám sát từ xa các dự án không hiệu quả do đi lại tới nửa vòng trái đất, thế là ông quyết định decentralization – phi tập trung hóa HQ và trao quyền cho các văn phòng khu vực. Từ đó có chức giám đốc quốc gia tương đương như đại sứ có quyền lớn trong việc ra quyết định, cán bộ chương trình được lấy từ nguồn lực tại chỗ vì họ hiểu quốc gia của họ hơn và cũng là nguồn nhân lực cho phát triển quốc gia vay vốn.

Văn phòng WB tại Việt Nam khi bắt đầu hoạt động vào năm 1994 chỉ có một ông trưởng đại diện và bốn nhân viên sở tại nhưng một năm sau đó đã lên 25 người do quyết định trên và hôm nay có khoảng 150 nhân viên.

Vài lần tôi được bắt tay James Wolfensohn. Một lần đáng nhớ ở Hà Nội, tại 53 Trần Phú, khi ông thăm Việt Nam trong chuyến khảo sát. Ông hỏi tôi làm gì, tôi bảo làm về công nghệ thông tin (IT). Ông cười, chẳng hiểu IT là gì, nhưng ông biết IT nghĩa là nhấn cái nút cho đúng – press a right button. Bạn thử mà xem, nhấn chuột sai, bạn sẽ không đi tới đâu.

Anh Lê Vũ, sếp IT của tôi về mạng toàn cầu kể, James Wolfensohn gọi anh và ông Phó chủ tịch IT lên gặp, chỉ nói mỗi một câu, WB đang cần phải phi tập trung nên IT cũng phải cung cấp công cụ cho nhân viên tại HQ và các quốc gia theo môi trường mới. Chỉ một câu đó thôi, WB đã có mạng toàn cầu nối 110 nước trên thế giới, nhân viên hội họp qua cầu truyền hình, bớt phải bay đi hàng chục ngàn ki lô mét để giám sát dự án, nhân viên giỏi sở tại được nâng lên thành trưởng dự án là thường. Điều đó nói lên tầm nhìn chiến lược của người lãnh đạo quan trọng ra sao trong thay đổi cấu trúc của tổ chức lớn như WB.

Lãnh đạo và quản lý

Khi tổ chức/doanh nghiệp nhỏ bé thì người lãnh đạo kiêm luôn quản lý, nhưng khi có đến hàng ngàn người hay mấy chục ngàn như tổ chức quốc tế WB, UN có thương hiệu, văn hóa công sở, thì phân biệt rõ vai trò của lãnh đạo và quản lý vô cùng quan trọng. Người lãnh đạo phải có những tố chất như tầm nhìn chiến lược, coi trọng đại cục, tư duy tổng hợp.

Học giả Warren Bennis chuyên về lãnh đạo và quản lý có câu nổi tiếng “Management is doing things right. Leadership is doing the right things – Quản lý là làm việc cho đúng với chỉ đạo, Lãnh đạo là làm cho đúng việc (chỉ đạo cho đúng)”.

Chủ tịch thành phố (các nước hay gọi là thị trưởng – mayor) như Hà Nội với 7-8 triệu dân thuộc tầm chính trị gia, dưới chủ tịch là các nhà quản lý (các sở, ban, ngành). Thị trưởng là lãnh đạo chứ không phải quản lý thành phố. Bộ trưởng một bộ cũng vậy, cũng có ban ngành, có các địa phương, có hàng chục ngàn nhân viên, phải là người lãnh đạo.

Lãnh đạo tập trung vào vai trò, quản lý tập trung vào chức năng. Lãnh đạo dẫn dắt bằng định hướng và mục tiêu, trong khi quản lý hướng dẫn thực hiện định hướng và đạt mục tiêu. Để làm được việc (do right things) thì lãnh đạo phải biết gây ảnh hưởng, động viên, khích lệ và dẫn dắt, trong khi quản lý (do things right) phải đảm bảo công việc hàng ngày được thực thi hiệu quả. Nếu lẫn lộn giữa lãnh đạo và quản lý thì chúng ta có lãnh đạo ngồi nhầm ghế, trước sau cũng… bay.

Lãnh đạo phải có tầm nhìn

Khi ngồi vào ghế lãnh đạo nếu có kỹ năng cơ bản, có tầm nhìn chiến lược, nhậm chức sau 100 ngày đầu tiên, nếu tìm ra từ đống bùng nhùng cần tháo gỡ và đưa ra một chiến lược thay đổi cho phù hợp thì cho dù ngoài ngành hay không phải dân gốc, họ cũng thành công. Kinh nghiệm lãnh đạo cũ đôi lúc phải quên đi.

Ví dụ, vừa ngồi vào ghế thấy nơi mới chưa có bức tượng như quê nhà liền nghĩ để lại dấu ấn là dựng tượng y chang, thấy tòa nhà cao tầng nhức mắt, đòi cắt ngọn, đó là tầm của người quản lý hè phố. Nhưng ra một quy chế, kể từ nay trong vòng bán kính 3 ki lô mét, không một tòa nhà nào được cao hơn nhà Quốc hội (không ai được ngồi lên pháp luật), thì đó là định hướng của người lãnh đạo có tầm nhìn. Xanh hóa thành phố là chủ trương trong vòng năm năm tới là một ví dụ khác.

Hoặc tại Bộ Y tế vấn đề đau đầu là dịch vụ y tế xuống cấp, giá cả lẫn lộn giữa bao cấp và dịch vụ cao cấp, trong khi quốc gia với GDP đi lên, thì cải tổ dịch vụ và giá cả là ưu tiên hàng đầu. Đã là cấp cứu thì bệnh viện tư hay công đều phải tiếp nhận, cứu người trước, giá cả tính sau, không để người bị tai nạn sắp chết mà người nhà đôn đáo tìm tiền nộp rồi mới được mổ.

Mỗi người chỉ cần 5 điểm chiến lược đề ra khi ngồi ghế nóng mà thực hiện được 3 hay 4 là dân tin bộ trưởng hay chủ tịch ngay.

Ông McNamara, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ thời chiến tranh Việt Nam, được coi là một thiên tài đến từ Đại học Berkeley danh tiếng đã vực dậy Công ty sản xuất xe Ford. Vào Lầu Năm góc ông đã làm rung chuyển cả ngôi nhà hình sao này vì cách quản lý hiệu quả, đầu tiên dùng máy tính vào xử lý dữ liệu chiến tranh.

Rời Lầu Năm góc, McNamara tới WB làm chủ tịch lâu nhất 13 năm liền, biến trung tâm tài chính quốc tế này thành một tổ chức năng động. WB đã tuyệt như thế nhưng khi James Wolfensohn, một thương gia, vào ngồi ghế đó lại thay đổi cho tốt hơn với tầm nhìn toàn cầu về chống đói nghèo, chống tham nhũng và phi tập trung hóa WB nên mới có 55% nhân viên thuộc các nước vay vốn và 45% là từ HQ mà bắt đầu chỉ là vài phần trăm cán bộ sở tại.

Cả Hà Nội và Bộ Y tế vừa rồi đều có người đứng đầu bị bắt kèm theo hàng loạt cán bộ dưới quyền xộ khám, chứng tỏ một thời gian dài người lãnh đạo không phải là lãnh đạo, quản lý cũng không phải. Họ không có tố chất lãnh đạo mới sinh ra chuyện lao lý, dân cho là không oan uổng lắm đâu. Những lãnh đạo mới đến nhận một di sản đã tan hoang quả là thách thức lớn. Tuy nhiên, có tầm nhìn, có tâm, có chiến lược, có kỹ năng cơ bản, họ sẽ tìm ra lối thoát cho thủ đô và ngành y.

Có truyện vui trên mạng. Trong chợ có ba chú chim đem bán. Chú thứ nhất có giá 5.000 đồng, biết dùng vi tính. Chú thứ hai có giá 10.000 đồng vì biết lập trình. Chú chim thứ ba có giá 20.000 đồng, không biết sử dụng máy tính càng không thạo lập trình, nhưng biết hót để gọi hai chú chim kia bay đến đúng lúc và làm đúng thao tác, đó là chú chim… lãnh đạo.

HM

NHỮNG KỲ VỌNG GÌ CHO MỘT LÃNH ĐẠO NGÀNH Y

FB TUAN HUYNH 17-7-2022


Trước giờ tôi không bình luận chuyện chính trị, vì tôi biết làm chính trị khó hơn làm quản trị một doanh nghiệp gấp vạn lần. Bản thân tôi cũng không đủ khả năng để dấn thân vào con đường chính trị thì có thể bình luận gì chuyện của ai. Hay nói cách khác nghe bình dân hơn, quản trị cái doanh nghiệp be bé làm còn không xong, rên la suốt ngày mà còn bày đặt bàn chuyện quốc gia đại sự.
Nhưng với tư cách là một công dân, tôi chỉ ghi ra vài mong đợi của mình. Ai đó, trong ngành hay ngoài ngành gì không quan trọng, bởi với một người làm lãnh đạo, năng lực và sự tận tâm mới là thước đo chính yếu. Người làm lãnh đạo một ngành cần có năng lực nhìn thấu những vấn đề ngành mình đang đối diện, có tri thức của ngành là một lợi thế, nhưng không có thì có thể học nếu quyết tâm.
1. Y tế ngày càng lệ thuộc công nghệ.
Y tế ngày nay được xem như là ngành công nghệ cao, không phải là cái thời của Hải thượng Lãn Ông trị bệnh bằng cây cỏ, bắt mạch, bấm huyệt. Càng ngày y tế càng lệ thuộc vào khoa học và công nghệ. Hay nói cách khác giá trị mà ngành y tạo ra 10 phần thì công nghệ chiếm hơn 9 phần, còn lại cho nhân viên y tế không bao nhiêu cả. Ví dụ một kỹ thuật mổ mắt bằng Laser là 80 triệu đồng thì tiền chi cho công nghệ các loại hết 75 triệu đồng. Còn lại 5 triệu đồng dành cho nhân viên y tế.
Chính điều này làm cho ngành y càng ngày càng lệ thuộc các tập đoàn công nghệ và tạo ra vô vàn nghịch lý. Y bác sĩ làm việc vô cùng vất vả nhưng thu nhập không cao, bệnh nhân ngày càng phải cho trả nhiều hơn, các loại quỹ BH ngày càng đối diện vỡ nợ nhiều hơn. Tất cả vì chúng ta phải chi trả cho máy móc thiết bị, vật tư y tế, hóa chất độc quyền ngày càng nhiều, vì chúng ta không thể làm ra thứ gì hết. Đó là sự lệ thuộc công nghệ, và quyền thương lượng của chúng ta càng ngày càng thấp. Năng lực tự chủ y tế càng ngày càng kém đi.
Với một bác sĩ, mua được một cái máy kỹ thuật cao để trị bệnh phức tạp, làm cho nhiều người hết bệnh, đó là niềm vui bất tận, thậm chí là niềm tự hào. Tuy nhiên, nhìn ở góc độ quản trị quốc gia, đó là một sự lệ thuộc. Bởi, không có tiền thì sẽ không có chuyện gì để vui mừng cả. Tiền càng ngày phải chi nhiều hơn để có được sự tiến bộ hơn. Tất cả do người khác làm mình chẳng làm gì. Đó là một sự lệ thuộc tuyệt đối.
Nhìn ở bình diện quốc gia, tổng chi phí cho y tế một năm khoảng 40 tỷ USD và càng ngày càng tăng. Nhìn con số rất lớn, nhưng chi cho nhập khẩu trang thiết bị vật tư y tế, dược phẩm...đã hơn 35 tỷ rồi. 600.000 con người làm trong ngành y quần quật ngày đêm gian khổ với bệnh nhân chỉ chia nhau vỏn vẹn chưa tới 5 tỷ USD thôi. Cả xã hội phải chi tiền rất nhiều và càng ngày càng nhiều, nhưng tiền đó đi đâu? đi ra nước ngoài để mua know-how hết. Tiền trả cho trí tuệ không hề nhỏ, nhưng mà là trả cho trí tuệ của người ta, không phải trả cho mình. Mình làm gần chết nhưng người có trí tuệ hơn người ta hưởng.
Nói ra điều này không phải để chúng ta thù ghét ngoại bang, hay ban hành những quy định hành chính gì đó để là ngăn chặn, mà để nhìn thấy một thực trạng về năng lực công nghệ không có thì cái giá phải trả không hề nhỏ cho đất nước này, cho dân chúng này. Trong thế giới ngày nay, có muốn chặn không chặn được.
Không còn cách nào khác, để cho ngành y hưởng được đúng cái giá trị công sức của mình làm, ngành y cần có một chiến lược nội địa hóa ngành dược, ngành trang thiết bị y tế, ngành vật tư y tế. Các công cụ đấu thầu, xét thầu tập trung hay không tập trung gì đó chỉ là trò chơi của trẻ con trong cái thế giới tràn ngập công nghệ này. Bày ra để hành hạ người muốn làm tốt, không thể làm gì được sự trục lợi từ gốc rễ. Ngành y là ngành nhập siêu tuyệt đối,xài ngoại tệ nhiều nhất quốc gia, vì đầu vào cái gì cũng phải nhập. Với một quốc gia 100 triệu dân và với 40 năm phát triển. Cái gì cũng phải đi nhập, đúng là điều đau đớn.
2. Đừng xem nhân viên y tế là một viên chức nhà nước.
Nếu cứ tiếp tục nhìn bệnh viện như một đơn vị hành chánh có thu, nhân viên y tế như một viên chức phụng sự vô điều kiện thì nhà nước phải bao cấp suốt đời, mà càng bao cấp càng rối ren không giải quyết được chuyện gì hết. Về cơ bản là không quốc gia nào có đủ tiền để bao cấp y tế cả, lý do rất đơn giản là y tế ngày nay là cuộc chạy đua của công nghệ tiên tiến, là phải đầu tư vào chất xám, là phải thúc đẩy nghiên cứu và phát triển. Y tế không phải là cái thời của cái nhà thương, vào đó đầy tình thương rồi chết vì không có phương tiện hiện đại gì để cứu cả. Có tấm lòng nhưng không có thực lực, không đủ năng lực thì cũng không thể làm được gì.
Xã hội phải nhìn thẳng vào sự thật rằng, để có chi phí y tế thấp hiện nay, trong cơ cấu chi phí chỉ còn mỗi chi phí dành cho nhân viên y tế là dễ “bóp” nhất, còn các chi phí khác (hạ tầng, trang thiết bị, thuốc…) thì có đâu quyền thương lượng để bóp. Bóp người ta không bán thì có mà quỳ lạy chứ biết làm gì. Nên, cái chi phí thấp của nền y tế VN có được là do bóc lột sức lao động của nhân viên y tế. Mà sự bóc lột đó không phải là vài năm vài tháng, nó đã có vài chục năm nay rồi.
Đương nhiên, không thể chế chính trị nào thừa nhận chuyện đó, nó luôn là chuyện “lực bất tòng tâm”. Và để giải quyết chuyện này thì dùng tấm lòng chắc chắn là không đủ rồi, mà phải có trí tuệ, phải có năng lực, phải hiểu rất sâu về quản trị bệnh viện, về công nghệ y tế,…để từ đó thiết kế thể chế cho phù hợp. Điều đáng sợ nhất là thiết kế thể chế bằng tấm lòng để rồi bóp méo rất nhiều những quy luật xã hội như mấy mươi năm qua. Xin thưa, nhân viên y tế đã chịu đựng quá đủ các cái thể chế được thiết kế bằng tấm lòng đó rồi, họ không còn đủ sức để có thể chịu đựng được nữa. Nếu cứ tiếp tục thì xin mời nhân viên y tế nước khác qua mà làm, nhân viên y tế nước này sẽ ra đi (thực tế họ đã đi nhiều lắm rồi!).
Nhân viên y tế cần được xem là những lao động tri thức như những lao động khác, họ có sự chuyên nghiệp và tinh thần chuyên nghiệp riêng cho ngành nghề của mình. Họ cũng như bao con người khác, không phải thánh thần gì mà canh ba vào buồng sư phụ uống cái bô gì đó rồi sáng ra thần thông quảng đại như Tề Thiên Đại Thánh. Họ cũng phải học, phải nghiên cứu, phải làm việc cật lực để có được tri thức và trí tuệ, tất cả những thứ đó không ngồi hô khẩu hiệu mà có được.
Hãy trả cho ngành y không gian khoa học và tri thức, trả cho họ một môi trường trong lành để làm việc học tập và nghiên cứu, trả cho họ sự tự trọng để có thể cầm đồng tiền bằng trí tuệ của mình chứ không phải như đi ăn trộm và nơm nớp lo sợ bị điều tra. Tâm trí của họ bấn loạn lo lắng thì bệnh nhân sẽ không có lợi gì cả. Cái bụng họ đói, cái đầu họ bị phân tâm bởi cơm áo gạo tiền thì bệnh nhân khó mà yên thân. Nhân viên y tế sống giàu có và sung túc dựa trên tài trí của mình không phải là kẻ thù của xã hội, là hút máu bệnh nhân, mà là sự tưởng thưởng xứng đáng với công sức của họ bỏ ra. Có như vậy thì mới có nhiều người hơn phấn đấu là bác sĩ giỏi, điều dưỡng giỏi.
>>> Vài lời cuối
Trong một xã hội được vận hành bởi luật pháp. Các cơ quan thanh tra, kiểm tra được dựng lên để làm cái việc tiền kiểm hậu kiểm các loại. Ai làm sai người đó phải chịu trách nhiệm. Không cớ gì cứ mỗi khi có người làm sai thì bắt tất cả người khác phải đứng lại chờ sửa luật. Vận hành một xã hội không phải là trò chơi cất nhà chòi, vui thì chơi, buồn hờn dỗi, sợ, nghỉ chơi. Chất lượng thể chế không tốt thì phải nâng cao năng lực thiết kế thể chế và phải chấp nhận cái giá phải trả của chất lượng kém, tạo kẻ hở cho sự trục lợi từ chính sách. Chứ không thể bắt cả cái xã hội phải trả giá dùm, càng không thể bắt tất cả những người khác phải chia sẻ cái thất bại đó của thể chế. Đó là sự quan liêu. Và sự quan liêu đó làm chết rất nhiều người. Nên nhớ rằng, cứ mỗi lần ra lệnh dừng một cái gì đó để chờ trong y tế, là chết rất rất nhiều người.
Cuối cùng, “trận đồ” trang thiết bị y tế, dược phẩm, có giá trị hơn 35 tỷ USD/năm và ngày càng tăng (15%/năm)… là trận đồ bát quát đã hút hết tinh lực và làm thân bại danh liệt nhiều người lắm rồi. Có thêm vài người nữa cũng không lạ gì. Có thoát được cái trận đồ này hay không mới là bản lĩnh thực sự, mới là người được nhân dân vạn kiếp tôn thờ. Nếu không thoát được thì coi như nhân dân một lần nữa không may, số phận của dân tộc cũng chỉ đến đó!
Người đăng: vào lúc

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Đăng ký: Đăng Nhận xét (Atom)