Thứ Hai, 31 tháng 12, 2018

20181231. NHỮNG SỰ KIỆN QUỐC TẾ NỔI BẬT NĂM 2018 VÀ DỰ BÁO NĂM 2019

ĐIỂM BÁO MẠNG
NHÌN LẠI 5 VẤN ĐỀ QUỐC TẾ NỔI BẬT NĂM 2018 VÀ DỰ BÁO NĂM 2019

THANH BÌNH/ GDVN 31/12/2018

Năm 2018 kết thúc với những biến động địa chính trị và xã hội đầy bất trắc. Viễn cảnh hòa bình trên bán đảo Triều Tiên đã có những bước đột phá ngoạn mục nhưng vẫn để lại nhiều dấu hỏi.

Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung làm chao đảo nền kinh tế thế giới, viễn cảnh chính trị u ám ở châu Âu và chiến lược cạnh tranh nước lớn ở Biển Đông được dự báo có thể là ngòi nổ cho những xung đột vũ trang trong thời gian tới.

Dưới đây, chúng tôi xin được tổng hợp lại 05 vấn đề quốc tế nổi bật trong năm 2018 và đưa ra một số dự báo năm 2019 để chia sẻ với bạn đọc Báo Điện tử Giáo dục Việt Nam trong ngày cuối năm 2018.

1. Đột phá về ngoại giao trên bán đảo Triều Tiên

Năm 2018 được cho là một năm thành công đối với tiến trình ngoại giao trên bán đảo Triều Tiên.
Từ việc liên tục thử tên lửa đạn đạo liên lục địa và hạt nhân, nhà lãnh đạo Triều Tiên, Kim Jong-un đã chuyển sang thử nghiệm các triển vọng ngoại giao.

Cuộc gặp lịch sử giữa Tổng thống Mỹ, Donald Trump (phải) và nhà lãnh đạo Triều Tiên, Kim Jong-un (trái) tại Singapore ngày 12/6/2018 (Ảnh: CNN).
Sau khi tuyên bố chuyển từ việc cùng phát triển kinh tế và hạt nhân sang việc chỉ tập trung duy nhất vào phát triển kinh tế tại phiên họp của Đảng Lao động Triều Tiên, cộng đồng quốc tế đã được chứng kiến một loạt các Hội nghị thượng đỉnh có sự tham gia của nhà lãnh đạo Kim Jong-un:
3 lần với Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in; 3 lần với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và một cuộc gặp mang tính bước ngoặt với Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 12/6/2018 tại Singapore.

Bằng cách giảm bớt sự thù địch với Mỹ và Hàn Quốc, 2 quốc gia mà Triều Tiên coi là mối đe dọa lớn nhất đối với họ, Triều Tiên dường như cho thấy nỗ lực thay đổi môi trường an ninh bên ngoài.

Mỹ và Triều Tiên đống vai trò chủ chốt về trạng thái khủng hoảng của bán đảo Triều Tiên.
Cho nên việc hai nước quay trở lại quỹ đạo đối thoại không những đánh dấu điểm cao nhất về chuyển biến tốt của tình hình bán đảo Triều Tiên trong năm nay, mà còn là điểm cao nhất trong quan hệ Mỹ-Triều sau khi chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc.

Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in và Chủ tịch Kim Jong-un đã có 03 cuộc gặp thượng đỉnh trong năm 2018. (Ảnh: AP).
Từ đầu năm 2018 đến nay, sự hòa dịu trên bán đảo Triều Tiên bắt nguồn từ hai miền Bắc-Nam nhưng nhìn từ lịch sử, bàn cờ nước lớn luôn là nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến hòa bình và phát triển của bán đảo này.

Việc thúc đẩy tiến trình hòa bình và phi hạt nhân hóa trên bán đảo Triều Tiên vẫn là nhiệm vụ khó khăn nặng nề và lâu dài.

Dự báo trong thời gian tới, sự tương tác xoay quanh bán đảo Triều Tiên của các nước lớn có tạo ra động lực thống nhất phương hướng hay không vẫn cần phải tiếp tục theo dõi.

2. Căng thẳng cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung

Chiến tranh thương mại giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ vào năm 2018 khởi đầu vào ngày 22/3/2018.
Đó là ngày Tổng thống Hoa Kỳ, Donald Trump tuyên bố sẽ áp dụng mức thuế 50 tỷ đô la Mỹ cho hàng hóa Trung Quốc dựa theo Mục 301 của Đạo luật Thương mại năm 1974, để ngăn chặn những gì họ cho là hành vi thương mại không công bằng và hành vi trộm cắp tài sản trí tuệ.

Ngày 6/7/2018 được xem là phát súng đầu tiên khai hỏa cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc.

Đúng 0h sáng ngày 6/7, Mỹ bắt đầu áp mức thuế 25% với 818 mặt hàng nhập khẩu từ Trung Quốc trị giá 34 tỷ USD.

Ngay sau đó, Mỹ công bố kế hoạch đánh thuế tiếp theo nhằm vào lượng hàng hóa trị giá 16 tỷ USD khác từ Trung Quốc với 284 mặt hàng.

Đáp trả, Trung Quốc đánh thuế 25% với 545 mặt hàng nhập khẩu từ Mỹ với trị giá 34 tỷ USD. Trọng tâm trong đợt đánh thuế đáp trả của Trung Quốc là các sản phẩm nông nghiệp, ô tô và thủy sản.

Cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung gây ra nhiều quan ngại cho cộng đồng quốc tế (Ảnh: TTXVN).
Bất chấp việc thỏa thuận “đình chiến” 90 ngày sau cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ và Chủ tịch Trung Quốc tại Hội nghị G20 ở Buenos Aires, Argentina ngày 01/12/2018, các mâu thuẫn chồng chất giữa hai bên sẽ không thể hóa giải được bởi sự khác biệt quá lớn.

Những biến động đã khiến năm 2018 trở thành một năm vô cùng khó khăn cho các nhà đầu tư.
Theo khảo sát của tờ The Wall Street Journal, đến 85% các chuyên gia kinh tế hàng đầu của Mỹ cho rằng rủi ro đến với nền kinh tế Mỹ được đánh giá là nặng nhất kể từ năm 2015 đến nay.

Chiến tranh thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới được cho là một yếu tố rủi ro rất lớn với các nhà đầu tư vì nó ảnh hưởng và đe dọa đến dự báo kinh tế của rất nhiều các quốc gia trong khu vực châu Á Thái Bình Dương.

Ngày 26/12/2018, tạp chí Nikkei Asian Review cho biết các chuyên gia kinh tế nhận định cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung Quốc sẽ khiến cho nền kinh tế Trung Quốc đối mặt với sự tăng trưởng thấp nhất trong vòng 3 thập niên tới.

Trước đó, Sách xanh về kinh tế của Trung Quốc năm 2019 do Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc (CASS) công bố đã thừa nhận, mặc dù bất đồng có thể cản trở tăng trưởng kinh tế tại cả 2 nước, song Trung Quốc sẽ bị tác động lớn hơn nhiều so với Mỹ. 

Cuộc gặp giữa tổng thống Mỹ Donald Trump và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ngày 01/12/2018 tại Buenos Aires, Argentina (Ảnh: Reuters).
Dự báo năm 2019, Mỹ sẽ tăng sức ép về thương mại, đầu tư và nói chung là kinh tế đối với Trung Quốc để bảo vệ quyền lợi và an ninh của nước Mỹ.
Mỹ cũng sẽ tiếp tục tranh thủ các bạn hàng và đồng minh chiến lược như châu Âu, Nhật Bản, Australia, Canada, Hàn Quốc và Ấn Độ để dựng lên rào cản chung cho các hoạt động đầu tư của Bắc Kinh, nhất là trong các lĩnh vực tiên tiến là trí tuệ nhân tạo và mạng công nghệ 5G.

3. Biển Đông vẫn là nơi cạnh tranh chiến lược của các nước lớn

Tàu khu trục Benfold (ảnh) vừa cùng một chiếc Mustin ngang qua eo biển Đài Loan - Ảnh: US Navy
Năm 2018, cộng đồng quốc tế tiếp tục chứng kiến sự can dự của các nước lớn tại vùng biển được cho là nhộn nhịp nhất thế giới này.
Mặc dù ASEAN và Trung Quốc đã đạt được thỏa thuận về  “Văn bản Đàm phán Dự thảo duy nhất Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông” nhưng nhìn lại năm 2018, ông Greg Poling, giám đốc cơ quan Sáng kiến minh bạch Hàng hải châu Á (AMTI) thuộc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS) ở Washington mới đây đã nhấn mạnh:
2018 chính là năm Trung Quốc bước vào một “giai đoạn” mới trong việc quân sự hóa Biển Đông, đặc biệt là việc triển khai thiết bị quân sự và tàu thuyền đến các đảo nhân tạo mà họ đã bồi đắp và xây dựng gần như xong tại quần đảo Trường Sa.

Chính quyền Tổng thống Donald Trump đã đưa vấn đề Biển Đông thành một trong ba vấn đề mấu chốt của xung đột Mỹ-Trung, phối hợp với vấn đề Đài Loan và đối đầu thương mại.

Washington ngày càng chỉ trích gay gắt đối với các hoạt động quân sự hóa phi pháp của Trung Quốc trên Biển Đông.

Đặc biệt, Phó Tổng thống Mỹ, Mike Pence thẳng thừng lên án hành vi hung hãn của Bắc Kinh trong vụ chạm trán nguy hiểm giữa tàu khu trục Trung Quốc và tàu chiến Mỹ hôm 30/9/2018.

Thông qua chiến lược “Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương” do Mỹ làm hạt nhân, Nhật Bản, Australia và Ấn Độ cũng bắt đầu can dự vào các hoạt động có liên quan đến tranh chấp ở Biển Đông.

Đây cũng được cho là chiến lược của Mỹ nhằm xây dựng liên minh 4 bên Mỹ - Nhật Bản - Ấn Độ - Australia có tính trình tự và tổ chức chặt chẽ nhằm tăng cường gây sức ép với Trung Quốc trên mọi mặt, trong đó có vấn đề về Biển Đông

Tại Diễn đàn An ninh châu Á (Shangri-La) 2018 ngày 3/6/2018, 2 vị Bộ trưởng Quốc phòng của Pháp và Anh tuyên bố sẽ đưa tàu chiến vào Biển Đông để thách thức hành vi tăng cường hiện diện quân sự của Bắc Kinh.

Đây là lần đầu tiên hai cường quốc hàng hải, đồng thời là thành viên Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc cử tàu chiến tới Biển Đông tuần tra, khẳng định nguyên tắc tự do hàng hải và chống lại việc Trung Quốc quân sự hóa Biển Đông.

Chiến hạm USS Chancellorsville, Hoa Kỳ (Ảnh:Reuters).

Dự báo năm 2019, khu vực Biển Đông sẽ tiếp tục chứng kiến sự đo sức gia tăng giữa Trung Quốc và Mỹ cùng các nước đồng minh.

Theo đó, biện pháp xây dựng lòng tin là điều cần thiết để các bên giảm bớt sự thù địch, tăng cường nhận thức chung và ngăn ngừa xung đột quân sự có thể xảy ra.

4. Dấu hỏi cho tiến trình Brexit

Ngày 25/11/2018, Hội nghị thượng đỉnh Liên minh châu Âu (EU) và Anh diễn ra ở Brussels, Bỉ đã đạt được thỏa thuận về việc Anh rời khỏi EU (hay còn gọi là Brexit).

Một bản “ly hôn” dài 585 trang với một tuyên bố chính trị kèm theo các phụ lục là kết quả của các cuộc đàm phán chật vật kéo dài 1,5 năm giữa các bên.

Ảnh minh họa (British Vetenary Association).

Với EU, thỏa thuận Brexit này là minh chứng cho sự đoàn kết giữa 27 nước thành viên, ngay từ những thời điểm đầu tiên của cuộc đàm phán.

Với London, dù chưa thể coi thỏa thuận Brexit này là “thắng lợi” nếu so sánh với các đòi hỏi và quan điểm cứng rắn ban đầu của Thủ tướng Anh, Theresa May, nhưng việc có được thỏa thuận này cũng tránh cho nước Anh một điều tồi tệ nhất là ra đi trong hỗn loạn.

Tuy nhiên, trở ngại phía trước vẫn còn rất nan giải cho cả EU và Anh khi hai bên cần phải đảm bảo được sự chấp thuận cần thiết từ Nghị viện châu Âu và một Nghị viện Anh ngoan cố.

Thực tế là, Thủ tướng Anh, Theresa May đã phải hoãn cuộc bỏ phiếu quan trọng tại Nghị viện, dự kiến tổ chức vào ngày 11/12/2018 với lý do có mối quan ngại về vấn đề “chốt chặn” ở Bắc Ireland.

Thủ tướng Anh, bà Theresa May tại buổi họp báo ngày 26/11/2018 (Ảnh: BBC).
Dự báo năm 2019, tiến trình Brexit sẽ tiếp tục tạo nên sự hỗn loạn chính trị và ảnh hưởng lớn đến chính sách đối ngoại của London.
Theo đó, tham vọng về các cuộc triển khai quân sự ở nước ngoài có thể sẽ bị suy giảm khi chính phủ Anh bị “bội thực” bởi các vấn đề nội bộ cũng như vấn đề châu Âu.

5. Làn sóng biểu tình “Áo ghi-lê vàng” tại châu Âu chưa có hồi kết

Từ ngày 17/11, các cuộc biểu tình phản đối tăng thuế nhiên liệu do phong trào “Áo ghi-lê vàng” tổ chức diễn ra liên tục vào các ngày cuối tuần ở Pháp.

Cuộc biểu tình hàng loạt, được cho là tồi tệ nhất ở Pháp, biến thành bạo động làm gần 10 người chết, 500 người bị thương, hàng ngàn người bị bắt, gây thiệt hại kinh tế hàng tỷ euro.

Các cuộc biểu tình bùng phát sau khi chính sách tăng thuê nhiên liệu được chính phủ Pháp công bố (Ảnh: Le Monde).
Trong khi phong trào biểu tình “Áo ghi-lê vàng” ở Pháp còn đang tiếp diễn, biểu tình ở Brussles (Bỉ) cũng chưa có dấu hiệu dừng lại, thì người dân Hungary cũng xuống đường bất chấp mùa đông giá rét để phản đối chính phủ của Thủ tướng Viktor Orban.

Ở Italia và Áo, hàng vạn người cũng đã đổ xuống các con phố ở Rome và Vienna để phản đối chính sách nhập cư và di cư.

Tổng thống Pháp, Emanuel Macron đang đối mặt với nhiều thách thức (Ảnh: Washingtonpost).
Tuy chính quyền các nước có cách xử trí khác nhau, nhưng các cuộc biểu tình tương đồng ở chỗ: các chính sách của chính phủ không hợp lòng dân.

Nếu như chất xúc tác cho phong trào nổi dậy “Áo ghi-lê vàng” nằm ở vấn đề thuế nhiên liệu thì những yêu sách đã nhanh chóng mở rộng sang vấn đề thuế khóa, sức mua và các điều kiện sống trong một xã hội ngày càng chia rẽ.

Trong thời gian tới, tìm kiếm một sự thỏa hiệp nhằm thoát khỏi cuộc khủng hoảng là điều rất khó đạt được một cách nhanh chóng.
Thanh Bình
TIN BÀI LIÊN QUAN:
DONALD TRUMP RÚT QUÂN KHỎI SYRIA, AFGHANISTAN  ĐỂ TẬP TRUNG ĐỐI PHÓ TRUNG QUỐC

NGUYỄN QUANG DY/ GDVN 29-12-2018

Câu chuyện Mỹ-Trung tranh giành ngôi bá chủ thế giới như một vở kịch lớn nhiều tập vẫn đang tiếp diễn, với những màn kịch vẫn còn chưa biết (như “parts unknown”).
Tuy Mỹ-Trung ngừng bắn đã gần một tháng (từ 1/12/2018), nhưng con đại bàng Mỹ và con rồng Trung Quốc vẫn đang vờn nhau (vừa đánh vừa đàm) tại ngã ba đường (giữa năm cũ và năm mới).
Ngừng bắn 90 ngày để đàm phán thương mại như một khoảng lặng trước một cơn bão lớn. 
Trước khi Noah Harari bàn về hiện tại (trong “21 bải học của thế kỷ 21”), anh ấy phải tìm hiểu về quá khứ và tương lai (trong “Homo Spiens & Homo Deus”).
Trước thềm năm mới (2019), chúng ta thử điểm lại năm cũ (2018), vì câu chuyện năm mới thường bắt đầu từ năm cũ.
Trong thế giới “hậu sự thật” đầy biến số, bàn cờ Mỹ-Trung càng khó lường. Ông Donald Trump thường dậy từ lúc gà gáy để tweet, làm thiên hạ bất ngờ. Trong khi người ta chúc nhau Giáng sinh vui vẻ và Năm mới bình an, thế giới vẫn bất an. 
Cuối năm cũ có gì mới? 
Trong thế giới bất an đó, Nhà Trắng chưa bao giờ được bình an.

Tướng James Mattis bị Tổng thống Donald Trump yêu cầu rời Lầu Năm Góc trước 2 tháng, ảnh ABC News.
Hai năm qua, đã có 12 quan chức hàng đầu trong chính quyền Trump từ chức (hoặc bị sa thải). Bộ trưởng quốc phòng James Mattis là “người lớn” và vị tướng cuối cùng ra đi, sau H.R. McMaster (cố vấn An ninh Quốc gia) và John Kelly (Chánh văn phòng Nhà Trắng).
Tuy tin này không bất ngờ, nhưng Mattis từ chức vì bất đồng quan điểm với Trump về quyết định rút quân khỏi Syria là “giọt nước tràn li”.
Điều đó càng bộc lộ tình trạng bất ổn trong Nhà Trắng, như cuốn sách của Bob Woodward đã kể.  Đơn từ chức của Mattis đã nói lên nhiều điều (speaks volumes).
Tại Lầu Năm góc, trong khi mọi người nghỉ lễ Giáng sinh và Năm mới, James Mattis phải dọn văn phòng để nghỉ việc luôn từ 1/1/2019 (chứ không phải 28/2/2018 như ông dự định).
Donald Trump đã nổi giận buộc James Mattis nghỉ sớm 2 tháng chỉ vì ông đã chỉ trích Tổng thống trong đơn từ chức, lại còn in ra 50 bản như truyền đơn để phân phát trong Lầu Năm Góc.
James Mattis được nhiều người khen ngợi và nuối tiếc càng chọc tức Trump. Tuy Mattis ra đi là một điều đáng tiếc đối với nhiều người, nhưng nó phản ánh xu thế Trumpism.
Trước mắt quyết định rút 2.000 quân khỏi Syria có vẻ gây sốc, nhưng về lâu dài nó phản ánh một tầm nhìn mới.  

Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump quyết định rút quân khỏi Syria gây ra nhiều hoài nghi và đồn đoán, ảnh: Military Times.
Trong bối cảnh tranh chấp chiến lược Mỹ-Trung, Donald Trump buộc James Mattis ra đi sớm hơn dự kiến, có thể để lại một lỗ hổng trong Nhà Trắng vì ông là tác giả chính của Chiến lược Quốc phòng (NDS) và tầm nhìn chiến lược “Indo-Pacific” (FOIP).
Donald Trump đã bổ nhiệm Patrick Shanahan (Thứ trưởng Quốc phòng) là cánh tay phải của James Mattis trong việc soạn thảo NDS.
Tuy Shanahan cũng có lập trường cứng rắn đối với Trung Quốc, nhưng ông ủng hộ Donald Trump về chủ trương lập Bộ Tư lệnh Không gian (mà James Mattis không tán thành).
Trong khi nước Mỹ phân hóa và chia rẽ về mọi vấn đề, hầu như tất cả đồng thuận chống Trung Quốc. Trump quyết định rút quân khỏi Syria (và Afghanistan) cũng nhằm mục đích tập trung chống Trung Quốc.
Quyết định này có vẻ gây sốc (trước mắt), nhưng nó phản ánh một tầm nhìn mới (về lâu dài).  
Tại Biển Đông, hôm 18/12/2018, mấy ngư dân miền Trung đã tình cờ (hay may mắn) vớt được một quả ngư lôi (giống loại “Yu-6” của tàu ngầm Trung Quốc) trôi dạt cách bờ biển Phú Yên 7km.
Sau khi tin này lan truyền, hải quân Trung Quốc đã lên tiếng thừa nhận họ “thất lạc” một quả ngư lôi (vì trên “vật thể lạ” có chữ Trung Quốc).
Tuy đây không phải là trò đùa ngày 1/4, nhưng chưa biết mấy ngư dân nghèo này được thưởng bao nhiêu tiền cho mẻ lưới cuối năm như một món quà bất ngờ từ Biển Đông (trước lễ Giáng sinh và Năm mới).   
Trong khi Biển Đông trở thành tâm điểm (và “thùng thuốc súng”) trong tranh chấp chiến lược Mỹ-Trung, Việt Nam dễ bị mắc kẹt vào trò chơi quyền lực giữa hai siêu cường (hay “cái bẫy Thucydides”).
Dù Biển Đông dậy sóng hay tạm lắng thì đất liền vẫn không yên tĩnh.
Vừa đánh vừa đàm
Ngoài những vấn nạn phải đối phó thường xuyên như biến đổi khí hậu (do thiên tai) và tham nhũng (do nhân họa), câu chuyện đầu năm đang làm thiên hạ đau đầu là cuộc chiến Mỹ-Trung.
Trước thềm năm mới, Mỹ-Trung vừa hòa hoãn về thương mại, với “thỏa thuận ngừng bắn 90 ngày” tại Buenos Aires (1/12/2018), vừa triển khai chiến tranh lạnh về kinh tế, với vụ bắt “công chúa Hoa Vi” (Mạnh Vãn Chu) tại sân bay Vancouver (1/12/2018).    
Nếu 2018 là năm bản lề, đã mở ra bước ngoặt chiến lược (turning point) trong quan hệ Mỹ-Trung, từ hợp tác chuyển sang đối đầu, năm 2019 có thể kích hoạt cuộc chiến thương mại tới điểm bùng phát (tipping point), làm thay đổi bàn cờ Mỹ-Trung và trật tự thế giới.
Tuy chưa biết Mỹ-Trung có bị xô đẩy vào “bẫy Thucydides” hay không, nhưng sang năm 2019, hình thái “vừa đánh vừa đàm” chắc vẫn là đặc trưng của trò chơi quyền lực Mỹ-Trung.  
Khi cuộc chiến Mỹ-Trung leo thang và mở rộng, người ta mới nhận ra chiến tranh thương mại chỉ là “phần nổi của tảng băng chìm”.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và tùy tùng trong cuộc gặp Tổng thống Mỹ Donald Trump bên lề hội nghị thượng đỉnh G-20, ảnh: Minh Kính.
Những góc khuất của “tảng băng chìm” đầy ẩn số và biến số đang lộ dần như các mảnh ghép của một chiến lược tổng thể mà Mỹ đang nhắm vào Trung Quốc.
Nếu ta chỉ quan tâm đến chiến tranh thương mại, thì chỉ “thấy cây mà không thấy rừng” và bỏ qua bức tranh lớn.
Sau một thời gian dài nước Mỹ như ngủ quên, nay đã thức tỉnh và điều chỉnh chiến lược, coi Trung Quốc là đối thủ số một (theo NDS). 
Trong khi thỏa thuận ngừng bắn 90 ngày có thể đem lại “thế thượng phong” cho Donald Trump, nó như “chiếc phao cứu sinh” đối với Tập Cận Bình.
Nhưng có một sự kiện nằm ngoài dự kiến của Tập Cận Bình là Mạnh Vãn Chu (Meng Wanzhou) bị bắt tại sân bay Vancouver (1/12/2018), là một đòn bất ngờ làm Tập Cận Bình và Bắc Kinh mất mặt.
Tuy không rõ Donald Trump có biết hay không, nhưng Tập Cận Bình và các cố vấn chắc bị động và lúng túng nên mấy ngày sau mới có phản ứng. Quyết định bắt 2 công dân Canada là nhằm trả đũa và trấn an dư luận (để gỡ thể diện). 
Như “họa vô đơn chí”, ngày 1/12/2018, giáo sư vật lý Trương Thủ Thịnh (Zhang Shou Cheng) đã bất ngờ nhảy lầu tự vẫn.
Ông Trương và quỹ đầu tư Danhua Capital đang bị FBI điều tra vì liên quan đến chương trình “Hàng Nghìn Nhân tài” (Thousand Talents program), nhằm thu hút công nghệ và nhân tài về các lĩnh vực như trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data), người máy (robotics) và blockchain. 
Robert Lighthizer khẳng định (30/11/2018) Danhua Capital (vốn ban đầu US$434,5 triệu) liên quan đến kế hoạch “Made in China 2025”. (Physicist linked to China program, Bill Gertz, Washington Times, December 12, 2018). 
Theo chuyên gia Vũ Quang Việt, nếu Trung Quốc muốn vượt ra khỏi “bẫy thu nhập trung bình” (hiện nay là $8.000) phải có 3 yếu tố:
(1) Khả năng hấp thụ khoa học kỹ thuật và tự nghiên cứu phát triển, (2) khả năng vốn tự có, và (3) thị trường đủ rộng cho phát triển, đặc biệt là đẩy khu vực phát triển thấp bắt kịp khu vực phát triển cao trong nội địa.
Nhưng nay cả 3 yếu tố này đang phụ thuộc nhiều vào hệ quả của cuộc chiến thương mại với Mỹ. 
Mời quý bạn đọc quan tâm theo dõi tiếp phần sau của bài viết, Chớ đặt vấn đề Việt Nam hưởng lợi gì trước phần nổi của tảng băng chìm Trung-Mỹ, vào ngày mai 30/12/2018.
Nguyễn Quang Dy
CHỚ NÊN ĐẶT VẤN ĐỀ VIỆT NAM HƯỞNG LỢI GÌ TRƯỚC PHẦN NỔI CỦA TẢNG BĂNG CHÌM TRUNG- MỸ

NGUYỄN QUANG DY/ GDVN 30-12-2018

Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte và Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump, ảnh: The Independent.
Chiến lược hay chiến thuật?
Trong bối cảnh cả 3 yếu tố giúp Trung Quốc vượt bẫy thu nhập trung bình đều phụ thuộc cuộc chiến thương mại với Mỹ, Tập Cận Bình đã tách vụ Mạnh Vãn Chu ra;
Trung Quốc trả đũa Canada, nhưng cố tránh gây căng thẳng với Mỹ vì ngừng bắn 90 ngày với Mỹ lúc này là nước cờ chiến lược quan trọng, nên Tập Cận Bình phải nuốt giận nhượng bộ Donald Trump. 
Ngoài quyết định mua 500.000 tấn đậu tương (trị giá $180 triệu) và giảm 25% thuế nhập khẩu ô-tô Mỹ (từ 40% xuống còn 15%), Bắc Kinh còn cấm bán sang Mỹ chất fentanyl (gây nghiện) và phạt thật nặng những ai vi phạm, đồng thời hứa xem xét lại vụ Qualcomm mua công ty NXP, và sẵn sàng mở cửa thị trường.  
Tuy chưa rõ như vậy đã đủ thuyết phục Donald Trump hay vẫn “quá ít và quá muộn” (too little too late), nhưng qua vụ phạt ZTE (đã thành án lệ) và xử lý tiếp Hoa Vi (đang diễn ra), Trump muốn tăng sức ép lên “chuỗi cung ứng” (như công nghệ 5G) là gót chân Asin của Trung Quốc.
Hoa Vi và ZTE là 2 chủ bài về công nghệ cao của Trung Quốc (Hoa Vi lớn hơn ZTE 5 lần), nên chắc Tập Cận Bình phải cứu.

Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump, ảnh: barrons.com.

Tuần trước, Bắc Kinh có dấu hiệu điều chỉnh kế hoạch “Made in China 2025”, tuy chưa rõ đây là điều chỉnh chiến lược hay chỉ là chiến thuật.
(Beijing no longer requires local governments to work on Made in China 2025, SCMP, December 14, 2018). 
Theo báo SCMP, chính phủ Trung Quốc đã chỉ đạo các địa phương không tuyên truyền rầm rộ về “Made in China 2025” như trong ba năm vừa qua.
Tuy Tập Cận Bình không dễ dàng đầu hàng Mỹ và bỏ kế hoạch chiến lược mang dấu ấn của mình, nhưng có thể ông đã nhận ra sai lầm và phải điều chỉnh.
Bắc Kinh đang soạn thảo một kế hoạch mới để thay thế (vào đầu tháng 3/2019) chậm lại một thập kỷ (tới 2035).
Tuy chưa rõ Henry Kissinger và Henry Paulson có thuyết phục được Tập Cận Bình đáp ứng các yêu sách của Donald Trump không, nhưng theo yêu cầu của Tập Cận Bình, yêu sách 142 điểm của Mỹ được hai bên giữ kín (để giữ thể diện).  
Trong khi đó, một số quan chức trong chính quyền Trump như Bộ trưởng Thương mại Wilbur Ross (có quan điểm ôn hòa) cũng nghi ngờ kế hoạch mới của Bắc Kinh và cho rằng họ chỉ xuống thang để hoãn binh chứ chưa chịu từ bỏ kế hoạch “Made in China 2025”.

Đại diện Thương mại Mỹ, Robert Lighthizer, ảnh: The Standard.

Nên nhớ rằng báo cáo điều tra của USTR theo luật 301 (từ  8/2017) là chỗ dựa cho cuộc chiến thương mại và danh sách 142 điểm mà Trump yêu cầu Bắc Kinh phải đáp ứng.
Tháng trước, báo cáo cập nhật của văn phòng Lighthizer (USTR) vẫn khẳng định “Bắc Kinh chưa biết sợ (undaunting) và chưa làm gì để cải thiện tình hình”.
(Trump names hard liner Lighthizer to be vigilant in China talks, Megan Casella & Catlin Oprysko, Politico, December 3, 2018). 
Quyết định của Trump cử Robert Lighthizer làm Trưởng đoàn đàm phán với Trung Quốc chắc làm Bắc Kinh đau đầu. Vậy Lighthizer là ai?
Tại một cuộc họp ở Nhà Trắng (8/2017), Robert Lighthizer đã lý giải đầy sức thuyết phục tại sao phải cứng rắn với Bắc Kinh, nên Donald Trump đã lệnh cho ông điều tra và đề xuất các phương án triển khai.
Trước đây, trưởng đoàn đàm phán thường là Bộ trưởng Tài chính (Steven Mnuchin) hoặc Bộ trưởng Thương mại (Wilbur Ross);
Nay Trump coi đàm phán với Trung Quốc là một ưu tiên hàng đầu, vì cơ hội tái cử năm 2020 phụ thuộc rất nhiều vào vấn đề này. Vì vậy, đây là một canh bạc lớn đối với Trump.

Tổng thống Donald Trump và cộng sự trong buổi hội đàm với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bên lề hội nghị G-20, ảnh: TribLIVE.
Về con người và phong cách, Lighthizer và Trump tuy khác hẳn nhau, nhưng tư tưởng lớn gặp nhau (như “ideological soulmates”).
(Ideological soulmates: How a China skeptic sold Trump on a trade war, Andrew Restuccia & Megan Casella, Politico, December 26, 2018).  
Phần nổi của tảng băng chìm
Để tránh nhầm lẫn về khái niệm, trước hết “ngừng bắn tạm thời” là Mỹ tạm dừng chưa đánh thuế  25% như là “hưu chiến” (truce) để đàm phán tiếp (và nghỉ Giáng Sinh), chứ không phải “đình chiến” (ngừng bắn để chấm dứt chiến tranh).
Thứ hai, “ngừng bắn tạm thời” chỉ liên quan đến thương mại là “phần nổi của tảng băng chìm”, trong khi Mỹ-Trung xung đột trên nhiều lĩnh vực.
Thứ ba, thời hạn 90 ngày chỉ là “hoãn binh” (chiến thuật), nhưng quá ngắn để Trung Quốc có thể chuyển đổi cơ cấu (structural changes) như Mỹ đòi hỏi.  
Khi cuộc chiến leo thang, Tập Cận Bình và Donald Trump đều cần hoãn binh để đối phó với những vấn đề nội bộ.
Trong khi Donald Trump bị sức ép từ thị trường chứng khoán và mấy bang trồng đậu tương, Tập Cận Bình phải đối phó với những vấn đề cấp bách trong nước tiềm ẩn rủi ro.
Tuy Mỹ và Trung Quốc đã thông tin và lý giải khác nhau về thỏa thuận ngừng bắn 90 ngày, nhưng nếu Trung Quốc không thay đổi trong 15 tháng qua thì làm sao họ có thể thay đổi trong 3 tháng tới.  
Nói cách khác, trong khi Mỹ-Trung “đối đầu” (về chiến lược) thì họ “vừa đánh vừa đàm” (về chiến thuật).
Trong bối cảnh đó, Mạnh Vãn Chu đã bị mắc kẹt trong trò chơi quyền lực mới (new game of thrones) như một tù binh hay con tin chờ quyết định dẫn độ.
Mạnh Vãn Chu và Hoa Vi bị cáo buộc đã gian lận để cung cấp thiết bị viễn thông cho Iran qua Skycom (một công ty con của Hoa Vi) nên đã vi phạm lệnh trừng phạt của Mỹ (từ 2009 đến 2014).
Theo các luật sư, một toà án tại New York đã có trát bắt Mạnh Vãn Chu từ 22/8/2018.  
Theo Bloomberg (7/12/2018) nếu đàm phán thương mại đổ vỡ, và Donald Trump áp thuế 25% lên toàn bộ hàng hóa của Trung Quốc (tổng cộng $517 tỷ), thì Trung Quốc có thể nguy to.
Trong cuộc chiến thương mại “bất cân xứng” (asymmetric) Donald Trump tin rằng sau “hiệp hai” Bắc Kinh sẽ “hết đạn” và tổn thất nặng nề.
Các chuyên gia kinh tế dự báo sang năm 2019, tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc sẽ giảm từ 6,5% xuống còn 5%, và chứng khoán Trung Quốc sẽ giảm 9,4%.
Có lẽ Tập Cận Bình và các cố vấn chủ chốt đã tính toán lại, thấy cần phải xuống thang và đàm phán thỏa thuận ngừng bắn, nhằm điều chỉnh kế hoạch trước khi quá muộn. 
Gần đây, Viện Hoover (Standford University) phối hợp với George Washington University và Asia Society, đã quy tụ được một nhóm (working group) gồm 33 chuyên gia hàng đầu của Mỹ và một số nước khác;
Mục đích là để phân tích những hoạt động của Trung Quốc nhằm gây ảnh hưởng đối với các lĩnh vực (quốc hội, chính quyền bang, cộng đồng Hoa kiều, trường đại học, viện nghiên cứu, báo chí, doanh nghiệp, và công nghệ) tại Mỹ và các nước khác.
Đây là lần đầu tiên có một công trình nghiên cứu công phu và toàn diện, về thách thức của Trung Quốc trong hơn một năm qua.
Tuy hầu hết các chuyên gia này trước đây đều ủng hộ chủ trương hợp tác với Trung Quốc (Constructive Engagement), nhưng nay đề xuất phải cảnh giác với Trung Quốc (Constructive Vigilance).
(Chinese Influence & American Interests: Promoting Constructive Vigilance, Report by Hoover Institution, Stanford University, November 29, 2018).   
Lợi bất cập hại
Tại diễn đàn “Vietnam Business Outlook 2019” (2/11/2018), Tiến sỹ Vũ Thành Tự Anh (đại học Fulbright, thành viên tổ tư vấn của Thủ tướng) đã nhận xét thẳng thắn “triển vọng kinh tế năm 2019 khá ảm đạm”.
Nguyên nhân chủ yếu vừa do suy thoái kinh tế toàn cầu, vừa do tác động khó lường của cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung.
Theo Vũ Thành Tự Anh, không nên đặt vấn đề “Việt Nam được lợi gì từ cuộc chiến tranh thương mại Mỹ-Trung” (vì lợi bất cập hại).
Một là, cuộc chiến này của Donald Trump được sự đồng thuận của cả hai đảng Cộng Hòa và Dân Chủ.
Hai là, cuộc chiến này không chỉ về thương mại mà là cuộc chiến tổng lực để sắp xếp lại trật tự thế giới.
Ba là, còn nhiều rủi ro ở phía trước nên chớ vội lạc quan, vì “bên ngoài đang có bão” (Triển vọng kinh tế Việt Nam 2019, Vũ Thành Tự Anh, the Leader, 04/11/2018).  
Theo Vũ Thành Tự Anh, Việt Nam có nhiều cơ hội để tăng trưởng cao, nhưng khi thực hiện thì lưng chừng, nên kết quả cũng chỉ ở mức lưng chừng.
Cứ sau 10 năm, lại có bất ổn vĩ mô xảy ra một lần. Năm nào kết thúc bằng số 9, thì kinh tế lại trục trặc do nền tảng tăng trưởng vĩ mô có vấn đề.
Các bất ổn vĩ mô đã xảy ra trong các năm 1979, 1989, 1999, 2009. Năm 2019 chắc cũng không ngoại lệ (tuy đã ký CPTP và có thể ký EVFTA).
Đối với các hiệp định thương mại, ký kết và thực hiện không tương xứng.
Ký hiệp định thương mại chỉ là cơ hội, còn tranh thủ được cơ hội hay không lại là chuyện khác (như bài học AFTA và WTO). Nguyên nhân do năng lực chúng ta chưa được chuẩn bị, “như bị trói chân tay rồi thả xuống nước để bơi”. 
Trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam đang đứng trước nguy cơ và cơ hội mới. Vấn đề là làm thế nào để nhận diện được nguy hay cơ, và khôn ngoan “biến nguy thành thời cơ”. 
Hiện nay, nền kinh tế Việt Nam có mấy rủi ro lớn:
Một là độ mở cao và quá lệ thuộc vào xuất nhập khẩu; Hai là nhập siêu quá lớn (đặc biệt là với Trung Quốc); Ba là quá lệ thuộc vào đầu tư FDI như “bẫy gia công” (chiếm 50% tổng thu nhập và 70% hàng xuất khẩu);
Bốn là bội chi ngân sách quá cao (tới 6% GDP); Năm là vay mượn quá nhiều (mắc vào “bẫy nợ công”). 
Theo chuyên gia Vũ Quang Việt (Thời báo Kinh tế Sài Gòn, 3/9/2018), Việt Nam nợ Trung Quốc hơn $6 tỷ trong tổng số nợ nước ngoài gần $100 tỷ.
Tuy khoản nợ này không lớn bằng các nước khác, nhưng đủ lớn để gây sức ép với Việt Nam như “bẫy nợ”, trong bối cảnh tài khóa bất ổn hiện nay.
Gần đây, Trung Quốc tăng cường ép Việt Nam “gác tranh chấp để cùng khai thác dầu khí tại Biển Đông”, như ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã nói hôm 16/9/2018:
“Cách tốt nhất để kiểm soát bất đồng trên biển là hợp tác khai thác trên biển”.
Đó là cái bẫy mà Philippines và Việt Nam cần tránh, như Malaysia gần đây đã tỉnh ngộ và gọi đó là “chủ nghĩa thực dân kiểu mới”.
Trong khi đó, Mỹ rất cảnh giác và sẵn sàng đánh thuế cao (tới 25% -35%) lên các mặt hàng của Việt Nam có xuất xứ từ Trung Quốc. Riêng đối với thép Trung Quốc sản xuất tại Việt Nam (như Formosa), Mỹ có thể đánh thuế tới 256%.  
Tiến sĩ Vũ Quang Việt cho biết, đến nay, Trung Quốc làm chủ thầu 49/62 dự án xi măng; 16/27 dự án BOT, 90% dự án EPC tại Việt Nam.
Năm 2017 Việt Nam nhập từ Trung Quốc $57 tỷ hàng hóa (bằng 30% tổng giá trị nhập khẩu), đưa mức nhập siêu lên $26.3 tỷ (bằng 10% GDP).
Hệ thống viễn thông của Việt Nam cũng dựa vào vào công nghệ của Trung Quốc.
Trong khi Viettel dựa vào Hoa Vi để xây dựng hạ tầng viễn thông 3G, và dựa vào ZTE vể điện thoại, thì VNPT cũng dùng công nghệ ZTE, trong khi ZTE và Hoa Vi đang bị các nước Mỹ, Anh, Nhật, Úc, Canada tẩy chay (hoặc cấm) vì an ninh quốc gia. 
Tuy chưa biết xu thế đối đầu Mỹ-Trung sẽ kéo dài bao lâu, nhưng xu thế hợp tác đã kéo dài bốn thập kỷ (quá lâu).
Cuộc chiến Mỹ-Trung sẽ không kết thúc ngay cả khi Donald Trump và Tập Cận Bình ký hiệp định hòa hoãn, vì đây là cuộc chiến của thế kỷ 21 để định hình lại trật tự thế giới.

Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte và Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump, ảnh: The Independent.
Trong khi một số nước xoay trục để “thân Trung” (như Philippines) là hiện tượng nhất thời (có thể đảo ngược), các nước khác xoay trục để “thoát Trung” (như Malaysia) là hiện tượng phản tỉnh (backlash) nên là xu hướng khó đảo ngược.
Trong bối cảnh đó, Việt Nam cần cải cách thể chế và điều chỉnh chiến lược để kiến tạo một “không gian sinh tồn” an toàn hơn.
Lời cuối
Trong khi thiên hạ chúc nhau Giáng sinh vui vẻ và Năm mới bình an, chắc “công chúa Hoa Vi” cảm thấy bất an, tuy được tại ngoại trong ngôi biệt thự đắt tiền nhưng lãnh lẽo tại Vancouver.
Bà chủ tương lai của đế chế công nghệ Hoa Vi đầy quyền lực (là chủ bài của chương trình “Made in China 2025”) chắc rất khó chịu khi cổ chân phải đeo không phải đồ trang sức mà là cái vòng định vị GPS, như cách một động vật quý hiếm được bảo vệ quá chu đáo.   
Chắc Mạnh Vãn Chu không ngờ mình phải đón lễ Giáng sinh và Năm mới 2019 tại một nơi bà chỉ định quá cảnh, nhưng nay phải chờ quyết định dẫn độ sang Mỹ (như một tội phạm).
Như sự trớ trêu của định mệnh (và hệ quả không định trước), công chúa Hoa Vi đầy quyền lực nay bỗng trở thành nạn nhân của trò chơi quyền lực (game of thrones).
Đây có thể là chủ đề hấp dẫn cho một cuốn tiểu thuyết hay bộ phim hành động và khoa học viễn tưởng.    
Trong cuộc đọ sức để tranh giành vị trí bá chủ thế giới giữa con đại bàng Mỹ và con rồng Trung Quốc, công chúa Hoa Vi đã trở thành biểu tượng (và nạn nhân) của cuộc chiến tranh thương mại My-Trung, liên quan đến chiến lược “Made in China 2025”.
Chính Hoa Vi đang vận dụng công nghệ cao (như AI & big data) vào “hệ thống cho điểm xã hội” (social credit system) như một nguy cơ mới đối với loài người, mà sử gia Noah Harari đã đề cập tới.   
Nguyễn Quang Dy
TIN BÀI LIÊN QUAN:
Người đăng: vào lúc

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét

Đăng ký: Đăng Nhận xét (Atom)