Không phải lần đầu tiên một doanh nghiệp thổ lộ về khả năng ngừng sản xuất hay rút nhà máy khỏi Việt Nam. Chuyện “đi hay ở” liệu có dễ dàng?
Một lần nữa câu chuyện mà lãnh đạo Công ty Toyota Việt Nam đưa ra gần đây một cách dứt khoát, rằng có thể DN này sẽ phải ngừng sản xuất, thay vào đó nhập khẩu hoàn toàn để được hưởng lợi từ lộ trình giảm thuế ASEAN, lại khiến một lần nữa khiến câu chuyện “dừng hay tiến”, “đi hay ở” được xới lên một cách nghiêm túc.
Theo GS.TS. Nguyễn Mãi - Chủ tịch Hiệp hội các Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, chuyện dời bỏ một hay nhiều nhà máy của doanh nghiệp từ quốc gia này sang quốc gia khác không hề dễ dàng, không phải nói là làm được ngay.
Sau 20 năm đầu tư kinh doanh tại Việt Nam, Toyota Việt Nam được nhắc tới như một nhà sản xuất, lắp ráp ô tô lớn nhất trên thị trường với tổng số vốn đầu tư tới thời điểm hiện tại khoảng 154 triệu USD.
Công ty này cũng là doanh nghiệp có tỷ lệ nội địa hóa lớn nhất trong ngành ô tô, khoảng 40% với 18 nhà cung cấp là DN trong nước. Song, theo Tổng giám đốc Toyota Việt Nam, việc họ kinh doanh tốt, dẫn đầu về doanh số bán hàng hay tỷ lệ nội địa hóa… sẽ chẳng có chút ý nghĩa nào khi mà tới đây rất có thể doanh nghiệp sẽ ngừng sản xuất, lắp ráp và thay vào đó là chuyển sang nhập khẩu hoàn toàn để được hưởng lợi về thuế quan.
***
Từ chuyện DN sản xuất, lắp ráp ô tô "dọa" ngành sản xuất tại Việt Nam cho thấy bức tranh ảm đạm của ngành công nghiệp ô tô trong nước
Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Bộ Tài chính Vũ Thị Mai, đúng là tới năm 2018  thuế nhập  khẩu ô tô từ ASEAN về 0%, nhưng cũng theo các cam kết về hội nhập mà Việt Nam đã ký thì thuế suất linh kiện nhập khẩu cũng về 0% từ trước thời điểm này, cộng với giá nhân công ở Việt Nam rẻ hơn các nước trong khu vực… thì việc đầu tư sản xuất kinh doanh tại Việt Nam rõ ràng vẫn lợi hơn nhiều. “Cái chính là DN có tận dụng cơ hội hay không và chuyện đi hay ở là quyền lựa chọn của họ” – bà Mai chia sẻ.Và từ những “lời bộc bạch” của một DN lớn trong lĩnh vực công nghiệp ô tô như Toyota được đưa ra khiến người ta không khỏi lo lắng, cho bức tranh thực của ngành công nghiệp ô tô lâu nay. Đặc biệt, nhất là khi từ năm 2018, thuế nhập khẩu ô tô từ ASEAN sẽ về 0% và việc nhập linh kiện về lắp một mẫu xe khiến giá xe cao hơn việc nhập khẩu xe nguyên chiếc từ Thái Lan, Indonesia hay Malaysia.
Không đề cập tới câu chuyện thuế suất, nói về thông điệp “sẽ ngừng sản xuất và chuyển hướng kinh doanh của Toyota”, TS. Võ Trí Thành – Phó Viện trưởng Viện Quản lý kinh tế trung ương (CIEM) cho rằng, thông điệp này đưa ra không hẳn là sự đe dọa bởi trong nền kinh tế thị trường với môi trường pháp lý và cam kết hội nhập, DN hoàn toàn có thể bày tỏ chính kiến của mình một cách rõ ràng. Họ cũng có quyền lựa chọn nơi đầu tư, sản xuất kinh doanh và làm ăn nếu thấy có lợi cho mình. Và thực tế, câu chuyện của một số DN trong lĩnh vực ô tô muốn dừng lắp ráp ở Việt Nam không phải bây giờ mới được đặt vấn đề, mà ngay từ khi Việt Nam gia nhập WTO, mở cửa lĩnh vực phân phối, bán lẻ… cũng đã có nhiều DN nêu lên vấn đề này.
“Hội nhập và cạnh tranh chúng ta phải chấp nhận thực tế có người đến, người đi”- ông Thành nói.
Xét rộng hơn, Phó Viện trưởng CIEM nhận định, đây không chỉ là chuyện của riêng một DN, mà là chuyện của cả ngành  công nghiệp ô tô Việt Nam sau 20 năm phát triển.
“Sau chừng ấy năm phát triển ngành công nghiệp ô tô có gì ngoài việc lắp ráp và nội địa hóa thì cũng đếm trên đầu ngón tay DN nội địa đáp ứng được?”- ông đặt câu hỏi và tiếp lời, rõ ràng chính sách phát triển ngành công nghiệp ô tô đã ngay từ đầu bộc lộ những sai lầm về cách thức phát triển (về thị trường, chuyển giao công nghệ, bảo hộ…). Ở đây cũng có “lỗi” của các nhà đầu tư vì họ có quyền lựa chọn đầu tư hay là không.
Vấn đề sâu xa hơn mà ông Thành muốn nhấn mạnh, đó là đã tới lúc chúng ta phải nhìn lại chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô bấy lâu theo đuổi. “Chúng ta nên nhìn nhận đây là câu chuyện hoàn toàn bình thường của thị trường”- ông Thành bình luận.
Ở khía cạnh này, TS. Nguyễn Mại nói thẳng, thời gian vừa qua Chính phủ đã quá dung dưỡng cho các nhà sản xuất ô tô, kể cả Honda, Toyota về bảo hộ sản xuất và đã tới lúc cần xem lại, loại bỏ chính sách bảo hộ.
“Tôi không tin là họ sẽ rời bỏ Việt Nam, vì việc dịch chuyển nhà máy từ quốc gia này sang quốc gia khác là không hề dễ dàng. Cái chính là khi họ đã “lên tiếng” thì chúng ta phải xem lại chính sách của mình sai ở đâu, để sửa” – ông Mại lên tiếng trước mối lo ngại, từ Toyota sẽ có thêm nhiều DN trong ngành công nghiệp ô tô sẽ có những “phản ứng” tương tự.
Lưu ý là, hồi giữa năm 2014 Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô Việt Nam đến năm 2025 tầm nhìn 2035, một chiến lược với mục tiêu đưa ngành công nghiệp ô tô trở thành ngành tạo động lực quan trọng thúc đẩy công nghiệp hóa – hiện đại hóa… Và sau gần một năm chiến lược tổng thể được ban hành, tới nay cơ quan quản lý chuyên ngành vẫn “lỗi hẹn” đưa ra các chính sách cụ thể để DN yên tâm sản xuất.
Thành quả mà ngành công nghiệp ô tô Việt Nam “gặt hái” được ra sao sau 20 năm thì đã rõ, nhưng những cơ hội trước mắt không phải hẳn đã “tắt”, ngược lại đó lại là thời cơ rất lớn.
Theo GS. Nguyễn Mại, Việt Nam có 2 điều kiện để phát triển ngành công nghiệp ô tô, là dân số và thu nhập đầu người trong tương lai. Dự kiến năm 2020, dân số Việt Nam sẽ là 100 triệu người và có thu nhập bình quân khoảng 2.500 – 4.000 USD/người. Như vậy, sẽ có khoảng 15% những người thu nhập trung lưu có mức gấp 2,5 thu nhập bình quân, tức là 15 triệu người có thể mua ô tô. Nhưng khi thuế nhập khẩu ô tô nguyên chiếc giữa các nước ASEAN về 0% vào năm 2018 thì chẳng dại gì các doanh nghiệp đổ vốn vào đầu tư, sản xuất, bởi nhập khẩu nguyên chiếc đương nhiên doanh nghiệp được hưởng lợi hơn rất nhiều.
Do đó, điều kiện tiên quyết mà ông Thành đưa ra, là “chuyện DN này hay DN kia có tiếp tục coi Việt Nam là miền đất hứa hay không, không quan trọng bằng việc rút ra bài học về tư duy, chiến lược phát triển và nhanh chóng đưa ra các chính sách cụ thể đủ mạnh để ngành công nghiệp ô tô đúng nghĩa”.
Trường Giang
***
DOANH NGHIỆP NƯỚC NGOÀI NÓI GÌ
Tổng hợp THÁI LINH / ĐV 11/04/2015

(Doanh nghiệp) - Liên doanh Toyota VN cân nhắc ngưng sản xuất tại VN, VSM tính toán sẽ chỉ nhập khẩu nguyên chiếc, Mazda, Huyndai rời bỏ đầu tư thị trường mới.

VSM tính toán khi số lượng xe nhập khẩu nguyên chiếc tăng vọt
Theo khảo sát, vào đầu tháng 4/2015, tại khu nhà văn phòng của liên doanh Vinastar (VSM, P.Hiệp Bình Chánh, Q.Thủ Đức, TP.HCM), liên doanh chuyên sản xuất xe hiệu Mitsubishi, chỉ có khoảng 200 ôtô nhập khẩu. Trong đó có rất ít xe Pajero Sport do VSM nhập khẩu linh kiện về lắp ráp.
Trước thực trạng này, ông Kazuhiro Yamana, tổng giám đốc VSM, cho biết khu nhà xưởng kia giờ chỉ còn tập trung lắp ráp dòng xe duy nhất Pajero Sport với công suất khoảng 100 xe/tháng.
Thời hoàng kim của VSM trung bình một tháng nhà máy này lắp ráp hơn 410 xe, nhưng nay chiến lược kinh doanh thay đổi nên số lượng công nhân cũng vì thế giảm theo.
Triển lãm xe của VSM năm 2014
Triển lãm xe của VSM năm 2014
“Tuy chỉ đạt khoảng 80% mục tiêu (3.000 xe) mà chúng tôi đặt ra, nhưng con số này cũng tăng trưởng 59% so với năm tài chính trước”, ông Yamana chia sẻ.Trong năm tài chính 2014 (từ tháng 4/2014 đến tháng 3/2015), VSM bán được 2.530 xe các loại, trong đó 1.660 xe nhập khẩu từ Thái Lan và Nhật Bản.
VSM là thành viên của Hiệp hội Các nhà sản xuất ôtô VN (VAMA) có tỉ lệ xe nhập khẩu nguyên chiếc từ nước ngoài về bán và phân phối tại VN nhiều nhất để hưởng lợi thế thuế nhập khẩu.
Bên cạnh đó, ông Yamana khẳng định: “Mục tiêu của chúng tôi là tính toán cách nào: nhập khẩu xe nguyên chiếc hay nhập linh kiện về để lắp ráp trong nước để giá thành chiếc xe bán ra cho người tiêu dùng VN thấp nhất. Do nhiều lý do, năm dòng xe chúng tôi nhập khẩu về bán tại VN nếu lắp trong nước giá sẽ cao hơn rất nhiều".
Toyota cân nhắc ngừng sản xuất ôtô tại VN
Trong khi đó, phát biểu tại cuộc họp tổng kết năm tài chính 2014, ngày 5/4, Tổng giám đốc Công ty Ôtô Toyota Việt Nam, ông Yoshihisa Maruta cho biết:"Chỉ còn chưa đầy 3 năm nữa thuế suất thuế nhập khẩu ôtô nguyên chiếc từ các nước khu vực Đông Nam Á sẽ giảm về mức 0%. Trong khi đó, mặc dù chiến lược và quy hoạch công nghiệp ôtô giai đoạn mới đã được Chính phủ ban hành song cho đến nay, các chính sách cụ thể vẫn chưa được quyết định".
Chính vì vậy, điều các doanh nghiệp mong chờ nhất chính là những lộ trình rõ ràng cho mỗi chính sách liên quan đến thị trường và ngành công nghiệp ôtô. Để sản xuất một mẫu xe, doanh nghiệp cần phải có khoảng thời gian 3 năm để chuẩn bị. Như vậy, ngay tại thời điểm này đã phải có kế hoạch cụ thể.
"Tuy nhiên, chúng tôi đang bị đẩy vào tình thế khó khăn cho quyết định của mình khi chưa nhận thấy lộ trình của các chính sách cụ thể”, ông Yoshihisa Maruta nói.
Toyota hiện đang là hãng ôtô chiếm thị phần lớn nhất tại Việt Nam.
Toyota hiện đang là hãng ôtô chiếm thị phần lớn nhất tại Việt Nam.
Bởi lẽ, với mức thuế 0% đối với xe nguyên chiếc từ ASEAN thì rõ ràng, các doanh nghiệp nhập khẩu về bán sẽ có lợi hơn rất nhiều so với việc nhập khẩu linh kiện về rồi dỡ ra sau đó lắp lại.Cũng theo chia sẻ của người đứng đầu liên doanh ôtô Nhật Bản, nếu các chính sách vẫn giữ như hiện hành thì viễn cảnh các doanh nghiệp lắp ráp chuyển toàn bộ sang nhập khẩu là hoàn toàn có thể xảy ra.
Toyota đang cân nhắc giữa ngã ba đường, ngừng toàn bộ hoạt động sản xuất hoặc lắp ráp để chuyển sang nhập khẩu nguyên chiếc kể từ năm 2018.
Mazda sang Thái, Hyundai chọn Malaysia
Trong một diễn biến liên quan, các hãng ôtô lớn từng có ý định đầu tư vào VN đã chuyển hướng sang các nước khác.
Tập đoàn ô tô Mazda ( Nhật Bản) đã tuyên bố chọn Thái Lan làm cơ sở sản xuất với quy mô lớn nhằm cung cấp sản phẩm cho khu vực Đông Nam Á. Ngoài nhà máy lắp ráp đang xây dựng, Mazda còn có kế hoạch xây dựng một cơ sở sản xuất động cơ tại quốc gia có ngành công nghiệp ô tô lớn nhất khu vực này.
Chương trình này, được chính phủ Thái Lan dành khá nhiều ưu đãi, cho các DN nước ngoài xây dựng một cơ sở công nghiệp ô tô, hướng tới yếu tố tiết kiệm nhiên liệu và thân thiện với môi trường.
***
Huyndai rời bỏ VN chuyển hướng đầu tư sản xuất tại Malaysia
Huyndai rời bỏ VN chuyển hướng đầu tư sản xuất tại Malaysia
***
Đây là chiến lược nhằm đem đến mức giá phải chăng hơn cho các khách hàng, so với các mẫu xe được nhập trực tiếp từ Hàn Quốc.Một thương hiệu ô tô lớn của Hàn Quốc, mà rất nhiều người hy vọng sẽ đầu tư vào Việt Nam là Hyundai, mới đây cũng đã tuyên bố tập trung cho sản xuất tại Malaysia. Theo đó hầu hết các xe đời 2014 được bán tại Thái Lan, Việt Nam là những mẫu xe được sản xuất và lắp ráp tại Malaysia.
Như vậy, đến nay, hầu hết các thương hiệu ô tô hàng đầu thế giới đều đã có mặt tại thị trường Đông Nam Á để tận dụng triệt để những lợi ích đến từ thỏa thuận về Khu vực mậu dịch tự.
Trong khi tại các nước xung quanh, các DN càng quyết tâm đầu tư bao nhiêu thì tại Việt Nam, khi được hỏi, không một DN ô tô nào có câu trả lời cụ thể, tất cả đều đang tính toán và cân nhắc.
"Chuyện rời đi là điều nhìn thấy trước"
Trong khi đó, nhìn nhận về nền công nghiệp sản xuất ô tô của VN, Th.S Bùi Ngọc Sơn - Trưởng phòng Kinh tế Quốc tế, Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính trị Thế giới lại cho rằng: "Công nghiệp ô tô chúng ta đi trước Campuchia cả mấy chục năm, nhưng trong 20 năm phát triển ngành công nghiệp này VN vẫn là lắp ráp, gia công trong khi Campuchia đã đón nhận chiếc ô tô tự sản xuất đầu tiên. VN chỉ có niềm tự hào lớn nhất, hơn Lào và Campuchia được công nghệ đào tạo và số lượng tiến sĩ, giáo sư.
Hơn nữa, nhất là trong bối cảnh thế giới đang cạnh tranh dữ dội nhưng VN trong tay không có gì từ công nghệ, trình độ quản lý tới tiềm năng kinh tế, tức là cứ nằm chờ cơ hội đưa đẩy mình thì rất nguy hiểm. Cứ với cách làm thụ động, ngồi yên để đi từ giật mình này tới giật mình khác, chỉ trong vài năm tới VN sẽ phải đuổi theo Lào và Campuchia.
Đồng tình quan điểm, Tiến sỹ Vũ Đình Ánh, Phó viện trưởng Viện nghiên cứu Khoa học Thị trường giá cả (Bộ Tài chính) cho rằng tất cả những chiến lược cũ đã không đạt được, nên vấn đề là phải xây dựng chiến lược mới, nhưng chiến lược đó như thế nào, đến nay vẫn mù mịt.
Thậm chí chưa thể hình dung ra được chiến lược phát triển ngành công nghiệp ô tô VN như thế nào để mà hy vọng, vì hiện tại vẫn chưa có hình thù cụ thể.
Đó cũng là nhìn nhận của chuyên gia kinh tế Huỳnh Thế Du, ông nhấn mạnh: "Ngành ô tô trong nước vẫn chưa làm được gì, chủ yếu vẫn là nhập khẩu nguyên chiếc hoặc nhập nguyên liệu về lắp ráp cộng với chi phí công lao động bỏ ra, nếu chỉ có như vậy, theo tôi không đáng để mất thời gian tiếp tục phát triển chiếc lược ngành ô tô theo hướng này".
Như trong thời gian qua, một số doanh nghiệp như Trường Hải chẳng hạn đã lắp ráp với một tỷ lệ nội địa hóa đáng kể một số dòng xe khách và xe tải, trong khi xe phục vụ nhu cầu cá nhân rất cần thì lại không phải thế mạnh. Từ đó, ngành lắp ráp trong nước sẽ phải đối diện với áp lực cạnh tranh và áp lực không thể tồn tại.
Giải thích cho việc, các DN nước ngoài rời bỏ thị trường VN sau một thời gian đầu tư, ông Du lý giải: "Các DN nước ngoài vào VN cũng chỉ là để dành chiếc bánh thị phần nội địa, khi mà thuế quan chung, hội nhập vùng thì họ sẽ chọn nơi có lợi thế cạnh tranh, nên chuyện các tập đoàn sản xuất ô tô nước ngoài chọn các nước khác, thay vì VN là điều nhìn thấy rõ".
Thái Linh (Tổng hợp)